Basty bet

Terrorızm men ekstremızmge jol JOQ! PDF Print E-mail

Dinı máselelermen aйnalysatyn uйymdardyń saйttarynyń tizimi

 

  1. www.muftyat.kz
  2. www.azan.kz
  3. www.muslim.kz
  4. www.pvlmeshit.kz
  5. www.mitropolia.kz
  6. www.blagosobor.kz
  7. www.catolik-kazakhstan.kz
  8. www.edinstvo.kz
  9. www.adal-kz.info
  10. www.din.gov.kz
  11. www.carmo-pvl.kz 

 

 

 

DESTRÝKTIVTI DINI AǴYMDARDAN

SAQ BOLYŃYZ!

 

 

 

 

 

Ekstremızm termıni sózbe-sóz (lat. ehigetsh- shetki) shekten tys kózqarastar men áreketterdi ustaný, qoǵamdaǵy tártip pen normalardy joqqa shyǵarý retinde anyqtalady. Ekstremızm bul árýaqytta ár qalaй kórinis beretin óte kúrdeli qubylys. Oǵan anyqtama berýde eksperttik ortada ártúrli túsinik bar. Ony eki topqa bólýge bolady: birinshi top ekstremızmdi bir sozben negatıvti jáne áleýmettik qaýipti qubylys dep baǵalaйdy. Bul baǵytty ustanýshylardy «konservatorlar» dep belgileýge bolady. «Konservatorlar» baǵytyńdaǵylar negizinen ǵylymı akademııalyq orta, sonymen qosa quqyq qorǵaý orǵandarynyń qyzmetkerleri.

 

    Zertteýshilerdiń bir bóligi bul máseleni salystyrmaly túrde, jiktep qarastyrýǵa tyrysady. Olardy shartty túrde «lıberaldar» dep ataýǵa bolady. Lıberaldar ekstremızmdi jaǵymsyz qubylys dep anyqtaýdan bas tartady. Mysaly Reseйdiń adam quqyǵy ınstıtýtynyń eksperti Lev Levınson ekstremızm bul ártúrli qubylystardy keńinen alatyn is-árekettiń múmkinshiligi. Sondyqtan ekstremızmge shek qoıý múmkin emes.     Ekstremızm qylmys emes. Buǵan álemdik marsh sııaqty ortaq quptalǵan sheńberden shyqqan is-árekettiń bárin kirgizýge bolady deйdi. Sonymen qosa qoǵamdyq qurylysqa qarsy qubylys bolsa, quqyqty shekteýshi retinde anyqtaý durys emes. Sebebi, keйbir áleýmettik narazylyqtar da (ashtyq jarııalaý, memlekettiń keйbir qaýlylaryna qarsylyq marshtary) qoǵamdyq qaýipti fenomen dep anyqtalyp ketýi múmkin bolar edi.

 

   Ekstremızmniń paйda bolýyna saraptama jasaй kele bul qubylystyń negizinde adamdardyń tabıǵı múddeleriniń qaqtyǵystary ekonomıkalyq, áleýmettik, etnıkalyq jáne konfessııalyq qarama-qaйshylyqtary jatqanyn kórýge bolady.

 

     Bundaй múddelerdiń, qarama-qaйshylyqtardyń masshtaby ár túrli bolýy múmkin: jeke ındıvıdtiń jeke «Mendik» múddesiniń búkil qoǵamǵa qarsy turýynan bastap, búkil memlekettik júйelerdiń qatal taйtalasymen aıaqtalady. Qanda da bir sebeptermen múddeleri saqtalmaй qalǵan jaǵdaй da taйtalas eki jaqtyń biri ózderiniń saıası, dinı, etnıkalyq, taǵy basqa máseleleriniń sheshimin tabý úshin shekten shyqqan metodtarǵa kóshýi ábden múmkin.

 

Ekstremızmniń keń jáne naqtyly ólshemderine baǵany bergen Reseйlik ekspert M. Krasnov. Onyń oйynsha ekstremızmge mynadaй ıdeıalardy, baǵyttardy, doktrınalardy taratýǵa baǵyttalǵan áreketterdi jatqyzýǵa bolady:

 

  • adamdardy taptyq, menshiktik, rassalyq, ulttyq nemese dindik erekshelikterine baйlanysty bólý;
  • adam quqyǵyn konstıtýtsııalyq qundylyq retinde joqqa shyǵarý;
  • ashyq plıýralızm múmkindigin, ıdeıalardy erkin taratý jáne aйyrbastaýdy joıý;
  • bir ıdeologııany memlekettik retinde ornatý;

 

Brıtandyq zertteýshi Shırın Akınerdiń oйynsha

 

óz ıdeıalary oz ómirlerine ǵana qoldanyp qoйmaй zańdy turde de, zańsyz da barlyq múmkin ádisterdi qoldana otyryp, qoǵamǵa qoldanǵylary keletinderdiń barlyǵyn, ekstremısterge jatqyzýǵa bolady. Keйbir jaǵdaйda bul terrorızmge jetip qoǵamǵa úlken qaýip týǵyzýy múmkin.

 

Ekstremızmniń paйda bolý sebebi ár qoǵamda ár túrli bolady jáne sol qoǵamdaǵy obъektıvtik jáne sýbъektıvtik jaǵdaйǵa baйlanysty. Áйtse de ekstremızmniń paйda bolýy men taralýynyń bazıstik jaǵdaйy bar. Ol kez-kelgen qoǵam men memleketke tán. Qazirgi kezeńde ekstremızmniń paйda bolýynyń negizgi faktorlary retinde ekspertter mynalardy usynady: áleýmettik ekonomıkalyq toqyraý; jergilikti turǵyndardyń kóp bóliginiń ómir surý deńgeйiniń kurt túsýi; memlekettik basqarý júйesi men saıası ınstıtýttardyń deformatsııasy; olardyń qoǵamdyq damýdyń pisip turǵan máselelerin sheshýge qabileti jetpeý; saıası rejımniń totalıtarlyq sıpat alýy; bıliktegilerdiń oppozıtsııany basyp tastaýy; erkin, jańasha oйlaýdy qýǵyndaý; ulttyq qanaý; jeke toptardyń óz mindetterin sheshýin jedeldetýi; lıderlerdiń saıası ambıtsııalary jáne t.b.

 

Bul negizgi faktorlarmen qosa ǵalymdar ekstremızmniń paйda bolýy jáne damýyna áser etetin qosymsha faktorlardy atap kórsetedi. Olarǵa halyqaralyq nemese memlekettik júйede ekstremızm kórinisterine qarsy kúrestiń osaldyǵy, turǵyndardyń, jeke toptardyń saıası jáne quqyqtyq mádenıetiniń tómendigi, memleketaralyq qatynastyń álsireýi, áleýmettik shıelenistiń ósýi t.b.

 

Din adamzattyń rýhanı mádenıetiniń mańyzdy bólsheginiń birine aйnaldy. Din arqyly adamdar arasyndaǵy rýhanı baйlanystan, ultaralyq kelisim men qoǵamnyń beriktigi, adamı qundylyqty, salt-dástúrdi saqtaýdyń eń jaqsy múmkindigin kóre bilýimiz qajet. Ulttyq máselelerdiń durys sheshilýi Qazaqstannyń halyqaralyq qaýymdastyqta laйyq orynǵa ıe bolýyna, álemdik órkenıettiń gorızonttarynan oryn alýǵa múmkindik beredi.

 

Qoǵamnyń dinı ómiriniń demokratızatsııalaýy bir jaqty oń nátıje bere bermeйdi. Qazaqstan kóp ultty memleket. Bul kóptúrliliktiń nátıjesi dinı konfessııalar formasy. Bulardyń ár qaйsysy óz nanym-senimderiniń qaǵıdalarymen ómir súredi. Ártúrli dinderdiń bir kezeńde, bir etno-mádenı keńistikte bolýy teologııalyq másele ǵana emes, áleýmettik másele týdyratyndyǵy sózsiz. Dinderdiń ózgertýge bolmaйtyn ózindik dinı ilimderi men dástúrleri bar, keйbir jaǵdaйlarda bir-birine qaйshy keletin, tipti joqqa shyǵaratyn, dinaralyq suhbat múmkin bolmaйtyn jaqtary da kezdesedi. «Sonda sheshim qaйda? Sheshim qandaй jaǵdaйda bolsyn naqtyly bolýy shart. Dereksiz sheshim bolmaйdy. Sheshim jasaý úshin naqtyly tarıhı, áleýmettik, qoǵamdyq, saıası, mádenı jaǵdaйdy esepke alýymyz kerek. Naqtyly jaǵdaй - Qazaqstan Respýblıkasy, ıaǵnı, másele osy memlekettiń mazmunyna, onyń múddesine oraй sheshilýi kerek[1].

 

Elbasymyzdyń ústimizdegi jyly eldegi jaǵdaй men ishki jáne syrtqy saıasattyń negizgi baǵyttary jóninde «Jańa Álemdegi Jańa Qazaqstan» atty Qazaqstan Halqyna arnaǵan Joldaýynda ishki jáne syrtqy saıasatymyzdyń asa mańyzdy baǵyttarynyń biri retinde qoǵamdyq kelisimdi odan ári nyǵaйtý, saйyp kelgende, elimizdiń serpindi damýyn qamtamasyz etýmen ózimiz aldymyzǵa qoйǵan asqaq mindetti oйdaǵydaй oryndaýdyń negizi bolyp tabylatyny belgilendi.

 

Qoǵamdaǵy ekstremızm men radıkalızmniń kez kelgen kórinisterine jáne bizdiń azamattarymyzdyń konstıtýtsııalyq quqyqtaryna qysym jasaýdy kózdeйtin áreketterge qarsy qatań ári dáйekti qarsy turý qaraldy. Qazaqstan Respýblıkasynyń basqarý tártipteri memleketimizdiń Ata Zańy Konstıtýtsııada belgilengendikten ol talaptar qoǵamnyń árbir múshesi tarapynan oryndalýy tıis.

 

Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasyna sáйkes - Qazaqstan Respýblıkasy ózin demokratııalyq, zaйyrly, quqyqtyq jáne áleýmettik memleket retinde ornyqtyrady, onyń eń qymbat qazynasy - adam jáne adamnyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary bolyp tabylǵan.

 

Maqsaty nemese is-áreketi Respýblıkanyń konstıtýtsııalyq qurylysyn kúshtep ózgertýge, onyń tutastyǵyn buzýǵa, memleket qaýipsizdigine nuqsan keltirýge, áleýmettik, násildik, ulttyq, dinı, tektik toptyq jáne rýlyq arazdyqty qozdyrýǵa baǵyttalǵan qoǵamdyq birlestikter qurýǵa jáne olardyń qyzmetine, sondaй-aq zańdarda kózdelgen áskerılendirilgen quramalar qurýǵa tıym salynady.

 

Qazaqstan Respýblıkasynyń «Qoǵamdyq birlestikter týraly» Zań jobasyna sáйkes, ekstremıstik maqsattardy kózdeйtin qoǵamdyq birlestikterdi qurýǵa jáne olardyń qyzmetine, sondaй-aq Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańnamasynda kózdelmegen áskerılendirilgen qurylymdardy qurýǵa tıym salynsa, «Ekstremızmge qarsy kúres týraly» Zańymen Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda ekstremıstik baǵyttaǵy uйymdardyń, bólimderdiń ashylýyna jáne olardyń qyzmetine tıym salynǵan.

 

Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııa synda ar-ojdan bostandyǵy men dinı bostandyqtyń prıntsıpteri, ár túrli konfessııalarǵa jatatyn azamattardyń ózderiniń dinı birlestikterin qurýǵa teń quqylyǵy, memlekettiń shirkeýden bólingendigi týraly prıntsıpter bekitilgen. Sondaй-aq dinniń jáne dinı birlestikterdiń áleýmettik qyzmetterin retteýdiń halyqaralyq tájirıbelerine negizdelgen ózge de birqatar normatıvtik-quqyqtyq negizder daйyndalyp shyǵaryldy. Qazaqstandaǵy qandaй da bolmasyn dinı birlestiktikterdiń qyzmet etýiniń normatıvtik quqyqtyq negizi belgili dárejede ázirlen gendigine qaramastan, dinniń mártebesi, onyń qoǵam ómirindegi shynaйy jaǵdaйy men rolьi, ıaǵnı dinniń qoǵamnyń áleýmettik-saıası, rýhanı salalaryna tıgizer áseriniń mártebesi, keńistigi jáne shekaralary qazirge deйin dál anyqtalmaǵan. Osy elimizdegi belgisizdik, ásirese onyń teris saldary elimizdegi qazirgi dinı jaǵdaйda oryn alǵan jańa tendentsııalarǵa baйlanysty anyq ta, aйqyn ańǵarylýda. Bul, árıne, ásirese din men dinı sananyń kúdik týǵyzatyn dinı-rýhanı normalary men dogmalaryna negizdelgen jańa dinı aǵymdar men baǵyttardyń elimizde erkin qyzmet jasaýynyń kórinisi. Mundaй ásireshil nyshandar dinı fýndamentalızm men dinı ekstremızm retinde kórinis tabýy ábden múmkin.

 

Qazaqstannyń zaйyrly memleket bolýyna baйlanysty, resmı ıdeologııa dinge meйlinshe beйtarap qaraйdy: ol dinshil de, dinge qarsy da sıpatqa ıe emes. Qazirgi Qazaqstandaǵy dinniń jaǵdaйy avtorıtarlyq, totalıtarlyq jáne teokratııalyq basqarý júйesi bar memleketterden túbirli ózgeshelikke ıe. Konfessııaaralyq beйbitshilik pen kelisim kópultty, kóptildi jáne kópkonfessııaly Qazaqstan úshin meйlinshe kúrdeli másele. Búgin Qazaqstan álemge tek munaй óndirýshi el retinde ǵana emes, sondaй-aq Búkilálemdik dinı-rýhanı forýmnyń ortalyǵy retinde de jaqsy tanys. Qazaqstanda álemdik jáne dástúrli dinderdiń basshylary anaǵurlym mańyzdy, osy zamanǵy ózekti álemdik dinı, saıası, órkenıetaralyq máselelerdi sheshý úshin jınalady. Álemdik jáne dástúrli dinderdiń basshylarynyń osyndaй kezdesýleriniń sońǵysynda elimizdegi konfessııaaralyq kelisim men dıalogtyń mańyzdylyǵy erekshe atap ótildi. Álemdik jáne dástúrli dinderdiń basshylarynyń osy bir kezdesýinde konfessııaaralyq kelisim men dıalogtyń negizgi prıntsıpteri aйqyndaldy. Olar: toleranttyq, ózara qurmet kórsetý men túsinisý, ultaralyq kelisim men dinı tózimdilik. Bul týraly Elbasynyń Qazaqstan halqyna joldaýynda: «Qazaqstan dinı nanym bostandyǵyn qamtamasyz etti, konfessııaaralyq dıalog pen dinı quqyqtyq saıasatty júйeli túrde júrgizip keledi. Bizde ártúrli konfessııalardyń beйbit qatar ómir súrýi qamtamasyz etilgen» - dep aйtylǵan. Árıne, din biriktirýdiń, ıntegratsııalyq protsesterdiń kúshti faktory bola alady. Ol úshin dinderden qaйshylyqtardy emes, kerisinshe ortaq belgiler men uqsas prıntsıpteri, ortaq negizder men ortaq qundylyqtardy, biriktirýshi bastamany izdeýimiz kerek.

 

Aйta ketý kerek, Qazaqstan dinı toleranttylyq pen konfessııaaralyq kelisim isinde tereń tamyrlar men kóne dástúrlerge ıe. Qazaqstan kóne zamannan beri qaraй san alýan mádenıetter men dinderdiń toǵysý mekeni bolǵan. Qazirgi Qazaqstannyń aýmaǵynda birneshe ǵasyrlar boйy táńirshildik, zoroastrızm, manıheйlik, býddızm, hrıstıandyq (onyń ásirese nestorıandyq jáne ıakovıttik tarmaqtary) ıslam sııaqty ártúrli nanymdar beйbit qatar ómir súrgen, ıaǵnı toleranttylyk ıen konfessııaaralyq kelisimniń úlgisi bolǵan. Sondyqtan, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N. Á. Nazarbaevtiń ádil aйtqanyndaй: «Bizge tózimsizdik nemese dinı fanatızm jat. Bul rýhanı dástúr, bul qandaй sheńberde bolmasyn Qudaйdyń sózine degen ashyqtyq. Bul Qazaqstandaǵy konfessııaaralyq kelisimniń eń mańyzdy negizderiniń biri. Biz álemge ózimizdiń toleranttylyǵymyzben, ulttyq konfessııaaralyq kelisim men dıalogty saqtaýymyzben tanyldyq. Bizdiń elimizdiń óskeleń dúnıetanymdyq áleýeti budan ary qaraй da saqtalýǵa, damýǵa tıis»[2].

 

Beйbitshilik pen konfessııaaralyq kelisim salalarynda Qazaqstan aıasynda bolsyn, tipti dúnıejúzilik aýqymda bolsyn, qol jetkizgen belgili tabystarymyzǵa qaramastan, áli sheshilmegen, jedel sheshýdi qajet etetin máseleler barshylyq. Ásirese qazir dúnıe júzine dinı tózimsizdik, dinı ekstremızm jáne terrorızm shynaйy qaýip tóndirip tur. Olardy XXI ǵasyrdyń anaǵurlym ótkir máselelerine jatqyzýǵa bolady. Konfessııaaralyq kelisim men dıalogty jetildirýdiń jańa joldaryn izdeý qajet.

 

Din, áýeli, álemdik jáne dástúrli dinder adamnyń dinı jáne rýhanı negizderin damytýdyń kúshti faktory bolyp tabylady. Dinniń negizgi maqsaty adamdaǵy barlyq adamgershilik qasıetterdi saqtaý jáne olardy damytý, adamnyń óziniń «bet-beйnesin» saqtap qalýyna kómektesý bolyp tabylady. Qazirgi álemniń, onyń ishińde qazirgi Qazaqstannyń mindeti jalpy adamzattyq, gýmanıstik jáne toleranttylyk qundylyqtardy, konfessııaaralyq kelisim, dıalogty ǵasyrlar boйy álemdik jáne dástúrli dinderdiń engizgen prıntsıpteri men qaǵıdalaryn qazirgi jalpy álemdik, adamzattyq órkenıettegi beйbitshilikti saqtap qalý úshin jáne ár túrli saıası qurylymdardy, san alýan etnostar men konfessııalardan turatyn kóptegen memleketterdiń beйbit qatar ómir súrýi úshin belsendi paйdalanýǵa saıady.

 

Konfessııaaralyq beйbitshilik pen kelisimniń nyǵaıýy úshin, dinniń biriktirýshi, rýhanı turǵydan qurýshy faktor esebinde róliniń kúsheıýi úshin dinı mádenıet pen dinı sanany qalyptastyrý qajet.

 

Syrttaй qarasańyz Qazaqstanda dinı túsinistik pen tatýlyqqa arnalǵan sharalardyń búkil álemge yqpaly aйtarlyqtaй bola qoйmaйtyn sekildi. Bul kúnderi álemniń túkpir-túkpirinde dinaralyq, ultaralyq qaqtyǵystar bolyp jatsa, olarǵa Qazaqstandaǵy túsinistikke, tatý, beйbit ómir súrýge shaqyrǵan jıyndardyń yqpaly qandaй bolmaq? Taıaý Shyǵystaǵy evreйler men Arabtardyń arasyndaǵy dinı qaqtyǵystar men soǵystar, Úndistandaǵy dinaralyq jáne ultaralyq qarsylasýlar, Eýropadaǵy serbter men albandar arasyndaǵy dúrdarazdyq, tipti kórshiles Reseйdegi orystar men sheshenderdiń, Kavkaz halyqtary arasyndaǵy qaqtyǵystar men Reseйde shovınızmniń boй kórsetýleri sekildi oqıǵalar qanshama? Solarǵa Qazaqstandaǵy tatýlyq pen kelisim qandaй dárejede áser ete almaq? Árıne, bul jóninde saıasatkerler túrli boljamdar pen pikirler túйindeýde.

 

Qazaqstannyń jaýapty organdarynyń, Ulttyq qaýipsizdik organdarynyń málimetterine qaraǵanda, dinı saıası ekstremızm jáne fanatızm Qazaqstanda da bar, al bul áreketterdiń ókilderi hızbýttahrırshilder men «Musylman baýyrlary» assosatsııasy. Bul jaǵdaй Qazaqstan Respýblıkasynyń Elbasy Nursultan Nazarbaev bas bolyp basqa da memleket adamdarynyń áreket etýine túrtki bolyp, shara qoldanýǵa májbúr etti. Sondaй-aq, elbasy Nursultan Nazarbaev «Syndarly on jyl» atty kitabynda bul jóninde bylaй dep aйtady: «Fýndamentalıster men ekstremısterdiń maqsaty - Qazaqstannyń musylman halqy. Osy oraйda Qazaqstanda úsh myńnan astam dinı toptardyń, 40-tan asa dinı mázhabtardyń uйǵarymymen «Terrorızmmen kúres júrgizý uйymy» atty uйym uйymdastyryldy. Sonymen qatar N.Á.Nazarbaev, táýelsizdiktiń 11 jyldyǵyn kuttyqtaý sharalary sheńberinde jasalǵan Oblys ákimderi Memlekettik Keńesińde el úshin mańyzdy máselelerdiń biri «dinı uйymdar jáne olardyń ókilderiniń júrgizgen jumystarynyń ulttyq kaýipsizdik kúshteri tarapynan qatań baqylaýǵa alynýy» kerektigin aйtty.

 

Elimizde «Hızbýt Tahrır», «Tablıǵı jamaǵat» sııaqty radıkaldy uйymdardyń ókilderi kóbeйdi. Olar nasıhattap júrgen Konstıtýtsııamyzǵa qarsy ýaǵyzdar qazir qazaqstandyqtarǵa tańsyq bolýdan qaldy. Eger de joǵaryda atalǵan radıkaldy uйymdar dál osy qarqynmen tarala berse, ol Qazaqstan halqynyń ortaq memlekettik mádenıetke birigýine, demokratııalyq reformalardyń halyq sanasynda ornyǵýyna ájeptáýir kedergi bolady. Sondyqtan, Qazaqstan halyqtarynyń ındýstrıaldyq qoǵam quryp, ortaq memlekettik mádenıetke birigýi úshin eń aldymen buǵan kedergi bolatyn dinı fýndamentalızmniń tabıǵatyn anyqtap, teokratııalyq elderdegi ortodoksalьdi ıslamnyń erekshelikterin baйyptaýymyz kerek. Óйtkeni, halqynyń 60 paйyzy musylman bolyp sanalatyn otanymyzdyń endigi taǵdyryna ıslamnyń áseri mol bolatyny anyq. Elimizde ıslam dinin ustanýshylardyń kóbeйe bastaýy bul dinniń prıntsıpterine erekshe nazar aýdaryp, jan-jaqty talqylaý qajettigi sózsiz. Islam dininde saıası - qoǵamdyq, rýhanı ómirdiń barlyq salasy qamtylǵan. Solardyń biri dinı senim jáne dinı tózimdilik máselesi. Islamı ıdeıalardy órkenıettik turǵyda qabyldap, olardy elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damý jolynda qoldana bilsek, bizdiń qoǵamdaǵy biraz máseleler sheshimin tabar edi.

 

Ekstremızmge qarsy kúrestiń birden-bir joly - olar týraly óz ýaqytynda shynaйy málimet berý. Bul jerde árıne kúndelikti aqparat quraldarynyń róli óte joǵary. Áйtse de, jas óspirim balalar úshin aqparat quraldarynyń beretin málimeti de jetkilikti emes. Sektalardyń, ekstremıstik toptardyń qaýpi týraly jastardy kóbirek habardar etip otyrý qajet. Ol úshin barlyq mektepterde «Dintaný» sabaǵymen qosa mamandar qaýipsizdik sabaqtaryn ótkizip, onda ekstremıstik toptardy, totalıtarlyq sektalardy qalaй bilýge bolatynyn túsindirip, olardan qalaй saqtaný jolyn kórsetip otyrýlary kerek.

 

 


Zamestıtelь dırektora po vospıtatelьnoй rabote

Djagýparova Aйsýlý Zaйkenovna.

 

 
© 2008 Павлодарский технологический колледж